به مناسبت روز جهانی تئاتر : گفتگو با حسین مسافر آستانه دبیر جشنواره فتح خرمشهر

بخش فرهنگ و هنر جلال شرق ، به مناسبت روز جهانی تئاتر حسین مسافر آستانه دبیر جشنواره تئاتر فتح خرمشهر طی گفتگوی اختصاصی با جلال شرق به سوالات طرح شده درباره جایگاه تئاتر گیلان ،  دفاع مقدس و تئاتر آیینی  پاسخ داد .
جلال شرق : وضعیت تئاتر گیلان را چگونه ارزیابی می کنید ؟
گیلان ظرفیت تئاتر خیلی خوبی دارد ، یعنی از هنرمندهایی که من نه تنها در رشت بلکه در تمام گیلان می شناسم ما حتی کاری داشتیم از همین آستانه اشرفیه که به دلیل این که کار خوبی بود و با داوری های مختلف و ارزیابی های مختلف به فجر راه پیدا کرد ، از رشت ، لاهیجان ، فومن و …. اما این که تئاتر در طول سال باید در گیلان فعال باشد ، از این ظرفیت و نیروهای انسانی استفاده درستی نمی شود دلایلش هم ، بودجه و برنامه ریزی است به هر حال تئاتر یک کار هزینه بری است برای تئاتر هر دولتی باید سرمایه گذاری کند باید بازدهی فرهنگی برای جامعه داشته باشد اگر تئاتر را به عنوان یک شغل به حال خود بگذاریم ممکن است بتوانیم پول در بیاوریم اما این پول به همراه خودش مفسده های دیگری را به همراه داشته باشد و تئاتر را از لحاظ کارکرد اجتماعی به ضد خودش تبدیل کند .
جلال شرق : چرا پیوند بین مردم و تئاتر مخصوصا در شهرها ی ما کمرنگ است ؟
من اصلا این حرف را باور ندارم اتفاقا پیوند بین مردم با تئاتر پیوند خیلی خوب و مستحکمی است به شرطی که ما تئاتر را در مقابل مردم قرار بدهیم ما در طول سال تئاتر اجرا نکنیم بعد می گوییم که مردم اصلا تئاتر نمی بینند ما باید بگوییم که یک سال همه ی سالن های نمایش شهر ما اجرای نمایش دارند در طول سال هر شب اجرای نمایش دارند مردم به دیدن تئاتر نمی آیند اگر یک همچین اتفاقی بیفتد آن موقع می توانیم بگوییم که این پیوند وجود ندارد ولی واقعا اینطور نیست هر شهری را ما دیدیم در تمام این کشور اگر کاری برای اجرا رفته باشد برای یک روز واقعا مردم تماشاگر هستند البته تئاتر هایی هم هست که شاید مردم استقبال نکنند به دلیل این که با ذایقه ی مردم سازگاری نداشته باشد آن تئاتر رعایت سلیقه ی اجتماعی را نکند برای مردم ولی عموما اینطور نیست عموما تئاتر هایی که اجرا می شود واقعا تماشاگر دارد تهران الآن روزانه بیش از ده ها نمایش اجرا می شود یعنی سابقه ندارد هیچ وقت در تاریخ تئاتر ایران سابقه نداشت همه ی سالن ها هم کم و بیش تماشاگر دارند ، شهرهای دیگر تئاتر اجرا نمی شود تئاتر اجرا بشود حتما تماشاگر دارد .
جلال شرق : چرا تئاتر های آیینی ما مثل سیاه بازی ، روحوضی و … الان کمتر است ، آیا نخبگان گذشته ما در این عرصه نیستند و یا مردم به این نوع تئاتر گرایشی ندارند و نمی پذیرند ؟
ما امروز گسست تاریخی بین نمایش های ایرانی و انواع نمایش های مد روز داریم و این گسست هم از یک جایی شروع می شود ؛ یک دوره ای واقعا با نمایش های ایرانی تحقیر آمیز برخورد کردند و آنقدر نمایش های غربی به عنوان نمایش های پیشرو و بالنده که بتوانند به آن افتخار بکنند آن ها را به رخ کشیدند که رغبت به سوی نمایش ایرانی کم شد چه در بحث کمدی و چه در بحث تراژیک ، تعزیه ی ما هم یک مدت زیادی مهجور مانده است و یک مدت زیادی گروه های تعزیه ؛ حتی تعزیه کار نکردند گروه های تئاتر های نوروزی سال ها کار نکردند اما در سال های اخیر یک نسلی که انتظار داشتیم دیگر فاصله بگیرند و فراموش کنند یک نسل جدیدی بود که این نسل جدید اتفاقا نگاهی دارد به پیشینه ی فرهنگ نمایشی کشور ، یعنی چه در بعد تعزیه اش ، یعنی من در بعضی از شهرها یک عده ای جوان را دیدم که فکر می کردم که این ها اصلا تعزیه نمی شناسند یک جوان بین ۱۶ تا ۲۴ سال دیدم که این ها تازه شروع کردند به کار کردن تعزیه که خیلی هاشان هم فارغ التحصیل دانشگاه بودند که این برای ما خوشحال کننده بود که در نمایش کمدی هم در سال های اخیر در تهران خیلی دیدم البته یک تعدادی از جوان های ما گرایش پیدا کردند و خوشبختانه نمایش های ایرانی و سیاه بازی و … .تلفیقی کردند از سلایق روز امروز یعنی شکل مدرنی از نمایش سنتی ایران پیدا کرده و به نمایش گذاشتند و به نظر من خیلی هم مورد استقبال بوده است ، نمایش یک کار پویا یی است یعنی باید در طول سال مرتب پویا یی خود را حفظ کند اگر پویا باشد همراه خودش خلاقیت ، بدعت و نو گرایی می آورد و می تواند خودش را با جامعه و سلیقه ی مردم وقف دهد .
جلال شرق : چرا تئاتر هایی که برگزار می شود شناسنامه دار نمی شوند ؟ یعنی روی آن ها کد نمی گذاریم که معمولا مشخص شود که بر اساس شناسنامه داربودن تئاتر پیشینیان ، جوانان کارها را ببینند و به سمت آن گرایش پیدا کنند ؟
این یک دغدغه ی اجتماعی است برای من که خودم با تئاتر مانوس ام گاهی اوقات آدم از فرط زیادی محصول ارزش محصول را از دست می دهد مثلا در همین یکی دوسال پیش می گفتند مرکبات آنقدر زیاد شده است که تا زانو زیر درختان ل پرتقال ریخته است و کسی تمایل به خریدش را ندارد و کسی هم تمایل به فروشش را ندارد پس محصول زیاد بود ما آنقدر هنرمند خوب تئاتری زیاد داریم همه منتظر هستند که همه محصول خود را دو روز ارائه دهد بعد بگذارد کنار و برود دنبال محصول جدید ، محصول زیاد است ما تولید تئاتر خیلی داریم اما بهره برداری از تئاتر نمی کنیم من خودم با کارگردان های مختلف در کشورهای مختلف و بزرگ دنیا از نزدیک گفتگو کردم و کارهایشان را دیدم هر هنرمند تئاتر در اروپا یک تئاتری را تولید می کند چندین سال بین ۱۰ تا ۶۰ سال این تئاتر مورد بهره برداری قرار بگیرد و ۶۰ سال من حد اعلاش را نگفتم ما تئاتر هایی را داریم که بیش از ۸۰ سال روی صحنه اند ، تئاتر هایی داریم در فرانسه آثاری داریم که از یونسکو بیش از ۱۰۰ سال آن تئاتر ، مثلا «در صندلی ها» که دو نمایش نامه از یونسکو است که بیش از ۱۰۰ سال است در یک سالن تئاتر خاص در خود شهر پاریس روی صحنه است و این نسل اندر نسل آدم ها رفتند ، کارگردان ها و بازیگران عوض شدند ولی اجرای این تئاتر همچنان ادامه دارد ما در ایران متاسفانه تئاتر درجه ی یک و اعلا را تولید می کنیم اما بین ۳ تا ۶۰ اجرا می شود ۶۰ هم به ندرت پیش می آید به هر حال بعضی از گروه های خیلی درجه ی یک ما در تهران پیش می آید که اجرا بکنند ولی باید تعطیل بکنند و کار را کنار بگذارند ؛ متاسفانه پیوندی به عنوان ارگانیزم تئاتر درکشور وجود ندارد که آقا این تئاتر خوبی که ۶۰ شب در تهران با این همه استقبال مواجه شده است این باید در هر شهرستانی ۱۰ روز اجرا کنیم امکان اجرای این را برای فراهم شدن در شهرستان نمی آورند ، یک سری عدم شناخت درست از تئاتر باعث شده است که تئاتر هنوز بعد از این همه سال معضل باشد برای ما تئاتر که به عنوان یک هنر از امام (ره) از مقام معظم رهبری از تمام مسئولین درجه ی کشوری ، از روسای جمهور و روسای مجلس گرفته ، هرکدامشان کلمات گهرباری درباره ی تئاتر گفتند اما هنوز مسئولین ما در شهرستان ها گارد دارند متاسفانه نسبت به تئاتر این ضعف فرهنگی ما است ، این بی سوادی بسیاری از مسئولین کشور نسبت به مقوله ی فرهنگ و به ویژه هنر تئاتروجود دارد واقعا چون ما تئاتر را نمی شناسیم و به عنوان یک مسئول ، فرماندار حتی روسای اداره ی ارشاد خیلی اوقات با نگاه مثبت به هنر تئاتر فکر نمی کنند تئاتری که در هیچ جای دنیا فتنه ایجاد نکرده است آیا تا الان یک جای دنیا دیدید که تئاتر در آن فتنه ایجاد کرده باشد ، تئاتر هم اگر با سلایق مردم سازگاری نداشته باشد مردم خودشان پس می زنند ، مردم تئاتر را نگاه می کنند ونسبت به آن چشم و گوش بسته نیستند ، تئاتر همیشه مورد نقل مردم و تماشاگر است پس نباید بترسیم هرچه که اجرا بکنیم مردم می آیند و نقد می کنند ، نباید از آن بترسیم و نمی دانم این چه وحشتی است که برای همین هم مسئولین ما تئاتر های خوب و آموزش مند ما در کشور متاسفانه هیچ موقع از آن استقبال نشده است و بهترین کارهای ما نه با حمایت دولتی ، نه حمایت مسئولین بلکه با حمایت شخصی مردم و بخش خصوصی به شیراز رفت اما جلوی اجرایش را گرفتند ، اصلا این چیز عجیبی است در دنیا که جلوی اجرای تئاتر را گرفته باشند برای این که مردم هستند که تئاتر را پس می زنند ، و باید اجازه دهیم و به مردم اعتماد بکنیم و نباید برای مردم تعیین بکنیم که چه نوع تئاتری ببینید و چه نوعی رانبینید اصلا تئاتر چون بیننده ی محدود دارد ، چون در یک سالنی مشخص اجرا می شود تعداد بیننده هایش محدود است ، بیننده بلیط می خرد و می رود در سالن می نشیند که هرچیزی را هم به خوردش ندهند اصلا می رود می نشیند که نقد بکند نه اینکه برود چشم و گوش بسته برود هرچه آن ها گفتند الگوی خود بکند ، اصلا همچین چیزی وجود خارجی ندارد .همیشه می گویند تماشاگر تئاتر نسبت به تماشاگر همه ی گونه های نمایشی دیگر متفاوت است چرا؟ چون تماشاگر تئاتر از بی سواد ترینش تا با سواد ترینش ، یک منتقد است ، ذاتا ً یک منتقد است ما در نمایش های سنتی ما از گذشته تاکنون شاهدیم بارها همه ی دوستان هم شاهد بودند که می روند تعزیه می بینند در روستا پیرمرد هایی که می روند و می بینند ، که می گویند آقا این شمر خوب نیست و به درد نمی خورد چرا این حرف را می زند ؟ پیرمرد است و اصلا سواد ندارد و اصلا قصه ی عاشورا هم کار ندارد کیفیت اجرا را کار دارد و قصه را که بلد است این تعزیه حضرت علی اکبر را حفظ است تمام پیرمرد ها و پیرزن های روستایی ما حفظ اند چرا الان این شور و شوق را ندارد؟ برای این که باید نقد بکنند این اجرا خوب نبود و این اجرا خوب بود بنابراین ما نباید این را فراموش کنیم که تئاتر هیچ موقع از نظر تماشاگر و از نظر استثایی بودنش هم به این دلیل است که آقا تماشاگر منتقدش است ، تماشاگر می آید که بگوید این خوب بود یا بد بود ، ما تماشاگر را دسته کم می گیریم ،همش مسئولین سعی می کنند برای تماشاگران تصمیم بگیرند ، نمی خواهد تصمیم گرفتن تماشاگر خودش حواسش جمع است ، پول می دهد و می رود آن جا می نشیند که بتواند نقد بکند .
جلال شرق : نویسندگانی که در حوزه ی تئاتر آثار خوبی ازخود بر جا گذاشتند امروز چنین نویسندگانی را مثل گذشته نمی بینیم یا به نظر من به عنوان یک شهروند ، آثار فاخری از نویسندگان جدید بیرون نیامده است چرا مثل اکبری رادی ها را ما دیگر ندیدیم ؟
اولا که واقعا در هنر هیچ کس نمی تواند جایگزن کس دیگر بشود به ویژه در نویسندگی ، حتی در کارگردان ها و در بازیگران هم اینطور است ، شما مثلا وقتی یک بازیگری در یک دوره ای در تاریخ تئاتر کشور به اسم فنی زاده داشتید ، فنی زاده وقتی که می میرد این همه بازیگر جوان در نسل های مختلف می آیند ولی هیچ کس این فنی زاده نمی شود ، یا همین در دوره ی معاصر مثلا خسرو شکیبایی دیگر تکرار نمی شود ، پرویز پرستویی دیگر تکرار نمی شوند یعنی هیچ وقت هنرمند تفاوت هایی حتی بهتر از پرستویی هم باشد یک تفاوت هایی با پرستویی دارد ، پرستویی این است و هرکسی خودش است اکبر رادی خودش است و هیچ کس نمی تواند اکبر رادی بشود ، این ویژه گی هنری است و یکی هم این است باید یک دوره ای بگذرد تا در موردش قضاوت شود ما در مورد نویسندگان کنونی زود است که قضاوت بکنیم حتما باید دوره ای بگذرد و یک رسوبی انجام بگیرد و باید نقد وجود داشته باشد و دوره ی رادی دوره ای بود که آثارش نقد می شد الان هم داریم مثل علیرضا نادری ، آثارش نقد نمی شود و منتقد نداریم که نقد بکند محمد چرم چی یکی از توانمند ترین نویسندگان تاریخ معاصر است در مقایسه با خیلی از کشور های دنیا گردن کلفت تر است ولی هیچ موقع آثارش در بحث مطبوعات و در بحث جوامع منتقدین قرار نمی گیرد و هنوز هم نویسنده با دلخوشی نسبت خاص خودش می نویسد و اساسا نویسنده هیچ موقع دیده نمی شودمتاسفانه و یک اثری اگر از یک نویسنده اجرای خوبی داشته باشد و در نمایش نامه خوانی مردم نمی خوانند مردم و در حضور هرچقدر مشکل در حوزه ی کتابخوانی وجود دارد در حوزه ی نمایش نامه به عنوان یک بخشی از ادبیات ۱۰۰برابر این مشکل وجود دارد بنابراین دوره باید بگذرد تا جامعه ای منتقدین ، آثار نویسنده ای را مورد بررسی قرار دهند تاقضاوت درستی بکنند ، به نظر من ما با توجه به ویژه گی های اجتماعی و سیاسی حاکم بر جهان کنونی نویسندگان خیلی خوب و درجه ی یکی داریم که همانطور که گفتم آثارشان بعد ها باید معرفی شود توانمندی نویسندگان خودمان را کم نمی دانیم و هم از نظر کمیت خیلی داریم ، ماشالله خیلی نمایش نامه نویس داریم که در هیچ دوره ای به اندازه ی امروز نمایش نامه نویس نداشتیم امام همه ی آن ها یی که نمایش نامه نویس درجه ی یک هم نیستند ، از نظر کیفی هم خیلی از نمایش نامه نویسان ما هم هیچ چیزی از دوره های گذشته کمتر ندارند ولی باید از دوره ای بگذرد در مورد این زمان و نویسندگان فعال امروزی بعدا بتوانیم قضاوت بکنیم ما نویسندگان جوانی داریم که گاهی اوقات آثاری می نویسند که خیلی اعجاب آور است به نظر من و خیلی شگفتی آور است در دوره ی گذشته اگر رادی برتکیه بر ادبیات شناخته شده ی جهان مثل چخوف و آبسن در واقع تحت تاثیر آن ها می نوشتند امروز حتی ما نویسندگان جهان را خواستیم مثل چخوف و ابسن را نمی شناسیم که به از طرف مخاطب می گویم و نمی شناسیم تا بخواهیم مقایسه بکنیم در جامعه ی تخصصی این کار را می کنند اما در جامعه ی مخاطب عام متاسفانه این شناخت هنوز وجود ندارد شاید یک دوره ای بگذرد تا خیلی از آثار در مقایسه ی با سایرین بتواند مورد ارزیابی قرار بگیرد .
جلال شرق : نقش فضای مجازی در تئاتر امروزی چگونه است آیا در استفاده از این فضا برای تئاتر کاری انجام می گیرد؟
طبیعی است و باید این کار را بکنیم یعنی هر بار با یک پروژه ی جدیدی در طول تاریخ مواجه شدیم هنرهای گذشته خودشان را تطبیق دادند تئاتر در آن دوره ای که ۱۰۰ سال پیش سینما اختراع شده بود همه گفتند تئاتر دیگر تعطیل است و تئاتری دیگر وجود ندارد بعد ها که تلویزیون به در هر خانه ای رسید ، گفتند که سینما و تئاتر دیگر تمام شده است ولی هیچ وقت این اتفاق نیافتاده است کما اینکه کتاب خواندن هیچ موقع دوره اش تمام نمی شود هیچ وقت تئاتر و سینما رقیب نیستند بلکه می توانند به هم کمک کنند، فضاهای مجازی امروز می تواند خیلی کمک موثری باشد برای همه ی هنر ها نه فقط تئاتر برای سینما در جهت افزایش علم سینمایی می تواند کمک بکند و در معرفی آثار بزرگ و ما در دورانی که زندگی می کردیم نمی دانستیم تهران چه خبر است الان یک اجرایی در بندرعباس است در تمام گروه های فضاهای مجازی معرفی شده این اجرا و همه ی عواملش معرفی شده است و ما هم در جریان قرار می گیریم که در بندرعباس یک گروهی با این مشخصات چنین کارهنری را روی صحنه دارند .

جلال شرق : آیا مضامین دفاع مقدس و سوژه هایی که با جلوه هایی از دفاع امروز مانند مدافعان حرم در تئاتر ما نمود پیدا کرده است ؟
گرایش خیلی خوبی در این سال ها نسبت به حوزه ی دفاع مقدس صورت گرفته است ، مثلا زمانی که اعلام کردند در سال گذشته که بحث شهدای غواص پیش آمد ما شاهد بودیم که نه درهیچ جشنواره و نه هیچ مسئولی بلکه خود هنرمندان تئاتر تحت تاثیر این جریان کلی اثر تولید کردند حتی بعضی آثار را که می دیدیم موی تن آدم سیخ می ماند ، در بحث مدافعان حرم در سال گذشته یک جشنواره ای در تهران برگزار شده بود تحت عنوان جشنواره شهری شهروندی که شهرداری تهران برگزار کرده است کل آثار با موضوعیت شهدا مدافعین حرم آمدند در حالی که دستوری داده نشده بود همین امسال همین جشنواره ای که درباره اش صحبت کرده بودیم درباره ی خرمشهر بخش ویژه ی مدافعین حرم بود به دلیل آثاری که با موضوعیت مدافعین حرم آمد بحث دفاع مقدس بحث صرفا جنگ ۸ ساله ی ما با عراق نیست در امروز برای هنرمند هرنوع مقاومتی یعنی دفاع مقاومت امروز الان که ما جنگ نداریم امروز دفاع مقدس در جامعه ی ما چه تعریفی دارد ؟ بنابراین با این تعریف سعی می کنیم که آثاری نمایشی خلق بکنیم که بحث مدافعین حرم یکی از این تعاریف است پرداختن به شهدای غواص یک بخش دیگری است که کل آثار خوب و ارزشمند خودم دیدم این جشنواره تئاتر شهروند در لاهیجان که بنده داور جشنواره بودم دو کار خیلی حرفه ای و درجه ی ۱ دیدم که اتفاقا با لباس غواصی از استخر لاهیجان هم استفاده کرده بودند چه اجرای تاثیر گذار و جذابی بود به هنرمندان تئاتر هم هیچ کس سفارش نکرده بود که آقا بیاید و کنار استخر اجرا بکنید واز استخر استفاده بکنید و خودشان به این خلاقیت می رسند که این کار را بکنند و واقعا تئاتر متاثر از مسائلی است که در جامعه رخ می دهد ، یعنی هر اتفاقی در هر گوشه و کنار دنیا بیفتد بخواهد روی عواطف انسانی تاثیر بگذارد هنرمند تئاتر اولین کسی است که نسبت به آن واکنش نشان می دهد و نگاه خودش و تجزیه و تحلیل خودش را در قالب اثر هنری ارائه می دهد خوشبختانه جوانان هنرمند ما نسبت به مسائل این چنینی واکنش های خیلی خوبی نشان دادند موضع گیری های خیلی خوبی داشتند و بخش مدافعان حرم امسال یکی از بخش های جذاب و دیدنی جشنواره ی فتح خرمشهر است .